Pakauna:
Adda idi naituyang a pasalip a kastoy: Ti tema para ti
salaysay iti Iloko ket “Ti Pagsasaom, Ti Pagsasao a Filipino, Ti Pagsasao Ti
Lubong, Napateg!” (Wika Mo, Wikang Filipino, Wika ng Mundo, Mahalaga!), wenno
ania man a tema maipanggep iti panagduduma dagiti pagsasao ken kultura iti
Filipinas.
Daksanggasat kunami ta saanmi a naikamat ti pakisalipmi
gapu iti dimi naliklikan a rason.
Siak
ken ti igpilko a saluyot Kailukoan
Tema:
Ti Pagsasaom, Ti Pagsasao a Filipino, Ti Pagsasao Ti Lubong, Napateg!
Uray no ibagada nga udongak a naggapu iti awaymi iti
Tapao, Sinait, Ilocos Sur, a sagpaminsan nga awagak iti Sta. Romana kadagiti
sursuratek a daniw wenno piksion a sarita; uray ibagada a mintalonak a sakasaka
ken agsidsida ti saluyot ken kinaratay a tinuno ken sinarukang a kilebban, diak
man la maitured nga ilibak a maysaak a napeklan nga Ilokano.
Namulagatak ti kina-Ilokanok. Nayanakak iti kalapaw iti
bangkag a paglemlemmengan dagiti nagannak kaniak iti tartaraudi ti maikadua a
gubat ti sangalubongan [WWII]. Dimmakkelak iti arubayan ti dadapilan ken
anawang a paglutuan ti basi wenno tagapulot. Talon ken bangkag la ti
nakasursuroak nga agbiag.
Idi nalpasko ti elementaria a nakasursuruak nga agbasa iti
“Pepe and Pilar”, saanak a dagus a nakastrek iti sekundaria gapu iti rigat ti
biag idi tartaraudi ti 50’s.. ken isu metten ti pannakaulilak iti ina. Agarup
walo a tawen, naud-odak ti amak, a nagpaay a kas ina-amak, a
sumrekak met la iti sekundaria.
Idi katengngaan ti 1966 kalpasan a nalpasko ti haiskul,
nagtawatawak iti siudad ti Manila tapno makigasanggasat. . Timmulungtulongak a
nagkatam, nagliha, nagbarnis kadagiti maaramid a tugaw, lamisaan, kabinet,
aparador iti maysa a paktoria ti furniture iti Pasay. Nupay awan ti sueldok
ngem naimbag la a pangikarok iti libre a panagyanko iti bodega. Nakasarakak ti
padak nga Ilokano, inyam-ammonak iti maysa a porman nga agtrabaho iti Chinese
Cemetery iti Tabunting. Nagtrabahoak iti sementario dagiti sanglay.
Naipayrollak iti nagan a Genaro Guzman a nakabakasion idiay probinsiada a
Cagayan. Agaramidkami iti panteon ken tanem. Tinapa ken ginasa nga itlog a
nabatiran ti tarong ti inaldaw a balonko iti trabahok. Diak inggingina ti rigat
iti pannangged uray tallo a pesos la ti sueldo ti maysa nga aldaw.
Naglabas ti aldaw ken tawen, naukagan ti
papelesmi nga agabrod.
Naigasatak ti immay iti Hawaii
idi1971. Kadagiti pagaplikarak iti trabaho idi nabiitak pay a
simmangpet iti Hawaii, ibagak latta nga Ilokanoak.
Plantasion ti kaunasan ti immuna a trabahok . Diak inlimed
iti aplikasionko a nalpasko iti kolehio. Agikay-o iti daga. Agmula
ti unas. Nagbodegero. Adu a kita ti trabaho a naggalawitak. Ket napagasatanak
pay a nagopisial iti Union dagiti mangmangged. Kaaduan ti Ilokano
ditoy. Adu ti sakada, ken annak dagiti sakada.
Gapu iti kina-Ilokanok, ammok ti agsao iti tallo a
pagsasao: Ilokano, Tagalog ken English, innaladak ti management nga agtrabaho
iti Employee Relations wenno Personnel [Human Resources no dadduma
ti awag].
Naigamerak iti komunidad dagiti Filipino. Naisursurotak
kadagiti kombension ken iti sumagmamano a warnakan iti Hawaii. Kaaduan a
panagiwarnakan ti maited nga akem kaniak.
Nagpaayak nga Ilokano Editor kadagiti sumagmamano a
warnakan ditoy.
Iti man sangbassit a programak iti radio, Ilokano ti
panagsaritak.
Idi agkasapulanda iti translator iti City & County
Charter, binirokdak a nagipatarus. Uray met dagiti paset ti Hawaii Revised
Statute, adda met dagiti paipatarusda kaniak. Dagiti brochure ti banko, ti
Civil Right Commission, Commission on Aging ken dadduma a sanga ti gobierno, ti
Bus Company, agipatarusak met kadagiti brochureda.
No adda agaplikar iti benepisioda kadagiti unemployment
iti State of Hawaii, kas maysa nga empleado ti Department of Labor and
Industrial Relations iti estado ti Hawaii, ayabandak nga agipatarus.
No agsaritaak iti simbaan maipapan iti Stewardship
Workshops ken Seminar, iballaetko latta ti kinasaluyotko aglalo a no madlawko a
kaaduan nga audienceko ket Ilokano met.
Gapu iti kina-Ilokanok, ken maysa nga Asiano, kadagiti
komperensia iti Asian American Ministry & Church Planting and Development,
nakadkadanonak iti Virginia, Texas, California, Seattle, Washington, ken
Washington DC.
Dagiti rehion, probinsia a naggapuan ni Ilokano: Abra,
Benguet , Cagayan, Ilocos Norte , Ilocos Sur, Isabela, La Union,
Mountain Province, Nueva Vizcaya, Pangasinan, pasetna Tarlac.
Ti igpilko a saluyot, wenno Ilokano a pagsasao, kas medium
para kadagiti adu a kailokanuan, impadasko nga intukit kadagiti seminar ken
workshop dagiti gunglo dagiti mannurat iti Hawaii babaen iti panagsaritak iti
maipapan iti Literatura, Pagsasao ken iti pannakasalimetmet ti kultura ti
Amianan kas iti Nakem Conference, Kammayyet iti Amianan ken Ilokano
a Kultura a nagsaritaan met dagiti sabsabali a panelista iti bukodda a tay-ak
ken pagsiriban.
Idi simrekak iti Local 368, wenno Laborers International
Union of North America {LIUNA], matandaanak ti kinunana ni Mr. Benjamin
Saguibo, Treasurer & Business Manager iti Local 368: “I based my decision
to hire you because of your wealthy background in Ilokano dialect, as a writer
and community organizer.”
Malaksid a maysaak nga Organizer iti local Union ken
Business Agent, siak pay ti agsurat iti Ilokano seksion iti “The Laborers” ti
agbinulan a pagiwarnak ti aganay nga innem a ribu a kameng. Kaaduanna ngamin ti
Ilokano kadagiti kameng. Tulongak pay dagiti kameng iti pannakaipaawat dagiti
benepisioda kas iti insurance, life ken health insurance. Maayabanak iti
hearing no adda dagiti agipila iti panagawatda iti Workmens Compensation, ken
dadduma pay.
Iti las-ud ti lima a tawenko a nagpaay a presidente ti
Gumil Oahu [Agosto1996-Hulio 2001], saanko latta a sininaan ti
Bannawag. Nupay adda dagiti aktibidadko iti simbaan ken komunidad, isibangko
latta ti agsurat iti daniw, salaysay ken damag.
Ti Bannawag ti maysa kadagiti magasin a basbasaek [ken
pagsursuratak] Ubingak pay ngamin idi rugiak ti agbasa. Malagipko nga addaak
idi iti Grade I iti Sta. Cruz Elementary School, Sinait, Ilocos Sur. . Diak
liwayan ti gumatang iti tunggal lawas.
Napateg daytoy pagsasaok nga Ilokano. Kadagiti ania man
nga opisina kadagiti nadumaduma a sektor ti pribada a kompania ken industria,
gobierno ken serbisio publiko, adda latta dagiti empleado nga Ilokano.
Ipategko ti pagsasaok nga Ilokano gapu ta daytoy laeng iti
maysa kadagiti pakaidasigak iti sabali. Siak, ti kaputotak, daytoy ti tawidko.
Daytoy ti kawesko, ti galadko, ti kannawidak, ti kinaasino ken
kinataok. Daytoy ti kulturak.
Dayawko ti kina-Ilokanok. Siak ket siak latta tay naggapu
iti kasaluyotan idiay Ilocos. Ditoy Hawaii, segun ti estatistika, aganay a
46,000 dagiti agsasao iti Ilokano a kas kaniak.
Dilak daytoy. Isu ti kangrunaan a mediumko a makipatang
ken makikomunikasion iti padak nga Ilokano.
Uray dagiti saan nga Ilokano. Adalenda metten ti Ilokano
idiay University of Hawaii, Manoa Campus.
Kadagiti korte, napateg met ti pagsasao nga Ilokano. Adda
latta dagiti interpreter para kadagiti makasuan a ka-Ilokanuan a makasapul ti
nalinlinteg a pannakailawlawag. Uray kadagiti kampania iti politika, aramatenda
dagiti Ilokano nga agsurat ken agkampania.
Iti kaudian a sensus ti 2010, aganay a 1,385,498 ti
populasion ti Hawaii. 18% [225,359] ti Filipino; 80-85 %[165,114] dagiti
Ilokano ken a mabalin nga agsaoda met iti Ilokano. Iti kaudian a sensus a
rimmuar iti nabiit, aganayen a 1,431.603—rank number 2 ti Filipino a linabsanna
ti Hapon,
Burikko daytoy pagsasaok. Lenguahek daytoy. Balonko daytoy
a naggapu idiay away. Tawidko daytoy kadagiti apong Baket ken Apong Lakay.
Kas kadakami nga agburburnay ken agbasbasi ken agar-aramid
iti tagapulot, ti Ilokano a pagsasaomi ti nangmuli ti biagmi.(To be continued)
Comments
Post a Comment